του Δημήτρη Καλτσώνη (Επίκουρος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου)

Τις τελευταίες δυο τρεις δεκαετίες η επάνοδος της Αριστεράς φέρνει κυρίως στο νου τις πολιτικές διαδικασίες στη Λατινική Αμερική. Είναι αλήθεια ότι εκεί, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού σε αυτή την ιστορική περίοδο, σημειώθηκαν ανακατατάξεις. Δεν είναι βέβαιο ότι το κύμα αυτό θα συνεχιστεί. Αντίθετα, προς το παρόν, θα διέκρινε κανείς σημάδια υποχώρησης. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι, με δεδομένη την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, νέες δυνάμεις, και εκεί και αλλού, θα ξεπηδήσουν. Αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται κάτι στον ορίζοντα που να διαθέτει συνέπεια και συνέχεια. Ωστόσο οι λαοί συσσωρεύουν εμπειρία.

Ανεξάρτητα από το αν θα συνεχιστούν και αν θα βαθύνουν οι αλλαγές στη Λατινική Αμερική, είναι γεγονός ότι μας παρέχουν λίγο πολύ ένα πλαίσιο το οποίο δείχνει προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν οι δυνάμεις της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης, ειδικά για χώρες μέσου ή χαμηλού επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών τους δυνάμεων.

Το πρώτο επίπεδο στο οποίο κινήθηκαν οι αλλαγές στη Λ. Αμερική αφορούσε την κατάκτηση της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής ανεξαρτησίας. Αυτό το θεμελιώδες ζήτημα –ζήτημα δημοκρατίας– έπρεπε να επιλυθεί πρώτο αλλά και σε διαλεκτική σχέση με τα υπόλοιπα.

Έτσι, κορυφαίες στιγμές ρήξης αποτέλεσαν η απομάκρυνση των στρατευμάτων, των βάσεων και των συμβούλων των ΗΠΑ από μια σειρά χώρες, όπως ιδίως η Βενεζουέλα και η Βολιβία. Αυτή ήταν μια επιλογή υψηλού ρίσκου, βέβαια, αλλά αναπόφευκτη εφόσον η στρατιωτικοπολιτική εξάρτηση ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε να λειτουργήσει υπονομευτικά με τις γνωστές τραγικές συνέπειες (υπονόμευση, πραξικοπήματα κ.λπ.). Η ζωή έδειξε ότι μια τέτοια επιλογή μπορεί να γίνει με επιτυχία. Είναι δύσκολη αλλά όχι ανέφικτη.

Μια δεύτερη παράμετρος στον άξονα αυτόν ήταν η διεκδίκηση της οικονομικής ανεξαρτησίας. Αυτή φυσικά είναι σύνθετη και μακροχρόνια υπόθεση. Σημασία έχει όμως να υπάρξει η αναγκαία τομή, να γίνει η αρχή, «το ήμισυ του παντός». Στο θέμα αυτό καθοριστική ήταν η επιλογή μιας σειράς κυβερνήσεων να εξέλθουν από τη λογική των οικονομικών συμφωνιών και των ζωνών ελεύθερων συναλλαγών που προωθούσαν οι ΗΠΑ στην περιοχή.

Απέρριψαν την οικονομική ολοκλήρωση της ALCA και αποδέσμευσαν τα νομίσματά τους από το δολάριο. Απέκτησαν τα δικά τους αυτοτελή οικονομικά και δημοσιονομικά εργαλεία. Δημιούργησαν επίσης πολυπολικές διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Εθνικοποίησαν σημαντικές πλουτοπαραγωγικές πηγές και στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις για να έχουν τη δυνατότητα χάραξης και άσκησης αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής.

Η ρήξη έδωσε τη δυνατότητα για μια συνεκτική πολιτική αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου σε όφελος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Χωρίς αυτή τη σύγκρουση, οι δυνατότητες άσκησης φιλολαϊκών πολιτικών θα ήταν μηδαμινές και θα εξανεμίζονταν τάχιστα. Διαφορετικά οι κυβερνήσεις θα ήταν αιχμάλωτες των εγχώριων ολιγαρχιών και των ξένων εταίρων τους.

Αυτή είναι μια πρώτη πηγή προβληματισμού για την ελληνική πραγματικότητα. Μας αφορά άμεσα, μια και οι αναλογίες είναι παραπάνω από προφανείς. Κατά συνέπεια η πολιτική αναδιανομής σε όφελος του λαού και η κατάργηση των Μνημονίων και της πολιτικής και οικονομικής τους αντίληψης προϋποθέτει μερικά βασικά πρώτα βήματα: ανάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας, οικονομικής, νομισματικής, πολιτικής, στρατιωτικής. Χωρίς αυτά τα βήματα δεν μπορεί να υπάρξει κανένα επόμενο.

Στην ελληνική πραγματικότητα αυτό σημαίνει διακοπή των δεσμών και της υποταγής στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Σημαίνει επίσης χάραξη αναπτυξιακής πορείας χωρίς τις δεσμεύσεις και υπαγορεύσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ, εθνικοποίηση των πιο σημαντικών πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας, του τραπεζικού συστήματος, της ενέργειας (κάθε μορφής, και των ανανεώσιμων), αυτοδύναμη από τις κατευθύνσεις της ΕΕ αγροτική πολιτική κ.λπ., ό,τι δηλαδή ακριβώς δεν επιτρέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι συνθήκες της.

Θα αντιτάξει κανείς ότι οι χώρες της Λ. Αμερικής που βάδισαν αυτό το δρόμο δείχνουν σημάδια οικονομικής κάμψης. Οι κοινωνικές κατακτήσεις των τελευταίων ετών αμφισβητούνται. Αυτό συμβαίνει γιατί οι κυβερνήσεις (και τα αντίστοιχα κινήματα) δεν έχουν γίνει πιο τολμηρές στην υποστήριξη των λαϊκών αιτημάτων. Δεν έχουν αποφασίσει να περάσουν σε ένα δεύτερο, ανώτερο επίπεδο στην αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου. Αυτό έχει σαν συνέπεια να κινδυνεύει η σταθερότητα των μέχρι σήμερα επιτευγμάτων. Αν ανακοπεί η πορεία μπροστά, το πισωγύρισμα είναι θέμα χρόνου. Η στασιμότητα δεν διαρκεί αιώνια.

Επομένως η υπέρβαση των προβλημάτων απαιτεί στην πραγματικότητα δεύτερη δέσμη αλλαγών, που θα πλήξουν το μεγάλο κεφάλαιο με περαιτέρω εθνικοποιήσεις, ώστε να συμπεριλάβουν το σύνολο των στρατηγικών τομέων της οικονομίας και ώστε να καταστεί εφικτή η ριζική αναδιανομή του πλούτου σε όφελος των λαών.

Ριζική αλλαγή της κρατικής εξουσίας 

Σημαντικές εκκρεμότητες

Υπάρχει ακόμη ανάγκη βαθύτερων και ριζοσπαστικών μετασχηματισμών που θα μεταβάλλουν ριζικά την κρατική εξουσία. Αν δεν γίνει αυτό, οι αλλαγές στο οικονομικό πεδίο θα μείνουν μετέωρες και ευάλωτες. Για παράδειγμα, παρά τα σοβαρά βήματα εκδημοκρατισμού που έχουν πραγματοποιήσει χώρες όπως η Βενεζουέλα, η Βολιβία, το Εκουαδόρ (δυνατότητα ανάκλησης των αντιπροσώπων μαζί και του Προέδρου της Δημοκρατίας, τοπικά λαϊκά συμβούλια κ.ά.) δεν έχουν πραγματοποιηθεί μια σειρά σοβαρές δομικές αλλαγές.

Εκκρεμεί η ριζική δημοκρατική αναδιάρθρωση του κρατικού μηχανισμού, το τσάκισμα της γραφειοκρατίας και των προνομίων της, η εδραίωση και εμβάθυνση της παλλαϊκής άμυνας με την οργανωμένη συμμετοχή της εργατικής τάξης. Απαιτείται ο ριζικός εκδημοκρατισμός και αναπροσανατολισμός των ενόπλων δυνάμεων και της αστυνομίας με ταυτόχρονη απομάκρυνση κάθε εστίας που διατηρεί δεσμούς με το φασισμό και τον ιμπεριαλισμό. Εκκρεμεί ακόμη η εγκαθίδρυση εργατικού ελέγχου σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, όπως αυτή που έχει προταθεί από το ΚΚ Βενεζουέλας με συγκεκριμένη πρόταση νόμου.

Χρειάζεται τολμηρό σχέδιο

Τόσο στην περίπτωση των χωρών της Λ. Αμερικής όσο και γενικότερα χρειάζεται ένα τολμηρό σχέδιο κοινωνικών μετασχηματισμών που θα περιλαμβάνει εθνική ανεξαρτησία (πολιτική και οικονομική), πραγματική (και όχι τυπική μόνο) δημοκρατία, εθνικοποίηση και λαϊκό έλεγχο στους στρατηγικούς τομείς της οικονομίας.

Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι εντός του ασφυκτικού αντιδημοκρατικού πλαισίου της ΕΕ ή ανάλογων οργανισμών δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν σοβαρές και, προπαντός σταθερές φιλολαϊκές αλλαγές. Οι όποιες μικροπαροχές γρήγορα χάνουν τη δυναμική τους και τα αδιέξοδα ορθώνονται ισχυρότερα από πριν. Στην ελληνική περίπτωση, αν δεν διαγραφεί το χρέος, αν δεν υπάρξει σύγκρουση με την ΕΕ, οι όποιες δευτερεύουσες μεταρρυθμίσεις όπως το «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης» είναι καταδικασμένες να εξανεμιστούν. Η λιτότητα θα μπει από την πλαϊνή πόρτα.

Όταν κάποιος μένει στα μισά του δρόμου, μοιραία υπονομεύει και αναιρεί τις ίδιες του τις υποσχέσεις, ενώ οι προσδοκίες του λαού για μια ακόμη φορά διαψεύδονται. Όταν πάλι κανείς δεν τολμά ούτε να ξεκινήσει κατακτώντας την οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία, οι διαψεύσεις έρχονται ακόμη οδυνηρότερες.

ΠHΓΗ: http://www.prin.gr